سخنرانی ها

سخنرانی پروفیسور سید حسین اشراق در  تالار لیسۀ استقلال برای جمعی از استادان و دانشجویان دانشگاه های کابل

برگزار کننده : بنیاد آرمانشهر ( 16 – 11 – 1387  )

گادامر و پیامد های نظری آن

در حوزۀ فرهنگی ما

 ما در زمانی به مباحث فلسفی می پردازیم که به قول جیانی واتیمو تمامی جوهر ها رنگ ندارند و تأویل وا نهادن بنیان ها از برجستگی نمایان بر خوردار است، ولی با وجود این همه بیرنگی و بی بنیادی هنوز هم بی نیاز از فلسفیدن نیستیم به جهت اینکه حتا برای “فیلسوف نبودن هم باید فیلسوف بود” و بویژه این نکته را کانونی بینگاریم که فلسفه شیوۀ از اندیشیدن متفاوت از علم و معرفت های دیگر برای پرسش کردن می باشد، به عبارت دیگر اندیشیدن پرسش کردن و خود را موردِ سئوال قرار دادن است که به جز با “دراز نفسی فلیسوفانه” احیاناً از طریق دیگر میسر نمی شود، همین جایگاه متفاوت فلسفه از علم و معارف دیگر است که حتا در زمانه های قدیم در روم از آن به مثابۀ آلماماتیر، “غذای مادری”( شیر مادرِ ) فرهنگ یاد کرده اند.

 با وجود اینکه فکرت های قیاس ناپذیر فلسفی “مذاکراتِ صلح دایمی” کانتی در آن حوزه را همواره با چالش روبرو می کند، این نکته را نیز نمی توان انکار کرد که سنخیت های مشترکی میان گفتمان های هر دوران تمدنی – تاریخی را می توان پیدا کرد، در واقع گفتمان های فلسفی هر دوران را می توان به مثابۀ کوکب های سپهر های فرهنگی تلقی کرد که علی الرغم ما به الامتیاز واجد مشترکات نسبی ای هستند و از فضای عام سیاره های تاریخی شان تأثیر پذیرفته اند، چنانچه ویژگی دوران باستان کانونی پنداری حقایق مثالی اسطوره گون، از دوران قرون وسطی طرد عقل و غلبۀ متافیزیک و از دوران جدید التفات بسوی ذهن شناسنده  و شوریدن علیه سنت های مطلق گرایانۀ تیپ دکارتی می باشد.

 به گونۀ مشخص در رابطه با  گادامر می توان گفت او هرمنوتیسنِ اعتدالی است، وی به همزبانی و همزمانی کردن متن و تأویل تحت عنوان آشتی افق ها التفات نشان داده و فهم را بامنش های تاریخی، زبانی و دیالکتیکی آن می شناسد، گادامر تاریخ، سنت و زبان را به عنوان پیش زمینه های  فهم تلقی می کند و زبان را خانۀ “وجود” می انگارد که انسان در آن پناه می گیرد و در همان خانه به تأویل معنا می پردازد.

 مسئلۀ تأویل با وجود اینکه به مثابۀ پیش نیازِ فهمیدن در دوران های پیشامدرن در کانونِ گفتگو های فلسفی قرار نداشته و فلسفۀ اسلامی غالباً به گونۀ تحت تأثیر فلسفه های ارسطویی واقع بوده است اما جریان های تأویل گرای عرفانی، خِرَد گرایی اعتزالی، باطنی گری، عقلگرایی شیعی و غیره وجود داشته اند که عبور از ظاهر به درون متن را  مجاز می شمردند و در قلمرو تأویل به فهمِ آن نزدیک می شدند، اما بحثِ گادامر تا حدودی در حوزۀ فرهنگی ما و بویژه در کشورِ ما جستار جدیدی هست که به گونه  های متنوع خود را نشان داده است.

 شایان یاد آوریست که نگاه به سوی گادامر با التفات بسوی هایدگر بی ربط نیست به همین جهت اندیشه های گادامر را می توان در اندیشه های دشوار هایدگر جستجو کرد و رگه های آنان را در حوزۀ فرهنگی خود مان نیز مورد مطالعه قرار داد.